Za czasów pierwszych Piastów prowincje-księstwa dzieliły się na kasztelanie. Po prawej stronie Pilicy takimi ośrodkami ówczesnej władzy obejmującymi obszar późniejszego powiatu opoczyńskiego były kasztelanie w Żarnowie i Skrzynnie. W granicach kasztelanii żarnowskiej znajdowało się Opoczno. Z czasem kasztelanie zaczęły tracić znaczenie jako ośrodki władzy polityczno-administracyjnej na rzecz powiatów, a księstwa, zwane też ziemiami, przekształciły się w województwa. Po okresie rozbicia dzielnicowego, od czasów Władysława Łokietka księstwo sandomierskie stało się województwem. Jego ostateczne granice ukształtowały się około 1471 roku, po odłączeniu od niego ziemi lubelskiej. W połowie XIV w. uformował się powiat opoczyński. Północną granicę zarówno województwa sandomierskiego jak i powiatu opoczyńskiego stanowiła rzeka Pilica.

Tak więc Brzustów, a także inne miejscowości położone na prawym brzegu tej rzeki, od Sulejowa po Drzewicę, znalazły się w granicach tego powiatu.

Przez Pilicę powiat opoczyński graniczył z województwami sieradzkim i łęczyckim, które od siebie rozdzielała rzeka Wolbórka wpadająca do Pilicy koło Białobrzegów. Na zachód od Wolbórki, w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego, znalazły się między innymi: Wolbórz, Nagórzyce i Wiaderno, a na wschód od niej, w mającym postać wąskiego klina tzw. cyplu inowłodzkim ograniczonym od południa Pilicą, a od północy  województwem rawskim, znajdowały się Inowłódz, Rzeczyca i Lubochnia, należące do powiatu brzezińskiego w województwie łęczyckim. Ciekawostką jest fakt, że w XVI w. do powiatu brzezińskiego należał Giełzów, położony na prawym brzegu Pilicy.

Taki podział terytorialno-administracyjny utrzymywał się aż do czasu rozbiorów.

 

Tradycje o istnieniu powiatu inowłodzkiego są błędne. Obszar „cypla inowłodzkiego” został przekształcony w powiat inowłodzki dopiero pod koniec istnienia ówczesnej Rzeczypospolitej na mocy konstytucji Sejmu Wielkiego z 2 listopada 1791 roku. W roku 1793 Inowłódz i inne miejscowości w województwach na lewym brzegu Pilicy znalazły się w zaborze pruskim, a w 1795 Brzustów i pozostałe miejscowości powiatu opoczyńskiego dostały się pod panowanie Austrii. 

Upadek państwowości polskiej i rzady zaborców doprowadziły do istotnych zmian zarówno administracyjnych i kościelnych, lecz także przede wszystkim w warunkach życia ludności, co zostanie przedstawione w dalszych częściach prezentownej historii.

Przynależność kościelna

Granice kościelne nie pokrywały się z granicami administracyjnymi. Arcybiskupstwo w Gnieźnie powstało w 1000 r. Gniezno stało się prowincją kościelną, gdyż podporządkowanych mu było szereg biskupstw, w tym od pierwszej połowy XII wieku biskupstwo kujawskie. Źródła podają, że papież Eugeniusz III, w bulli protekcyjnej dla diecezji włocławskiej – Quoties illud a nobis petitur z 5. IV. 1148 r. zatwierdził granice tejże diecezji. Przyjmuje się, że wówczas archidiecezja gnieźnieńska otrzymała nowe granice poprzez przyłączenie do Gniezna, tytułem rekompensaty za utworzenie biskupstwa we Włocławku, terenów późniejszego archidiakonatu kurzelowskiego, leżących na południe od Pilicy, w granicach Małopolski. Tak więc wsie Brzustów, Sługocice, Ciebłowice, Twarda i Smardzewice mimo iż stanowiły własność biskupstwa kujawskiego, to pod względem jurysdykcji kościelnej znajdowały się w granicach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i archidiakonatu kurzelowskiego.

Od czasów lokacji w 1367 r. przez ponad 100 lat brak jest danych źródłowych dotyczących losów Brzustowa i jego mieszkańców. Dopiero w sporządzonym przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i zarazem prymasa Jana Łaskiego spisie przywilejów, źródeł majątku kościelnego i posad duchownych - czyli beneficjów archidiecezji gnieźnieńskiej, datowanym pomiędzy 1511–1523 r., przy opisie wsi i parafii w Białobrzegach znajdujemy informację, że z dawnego prawa parafialnego do kościoła pod wezwaniem św. Marcina należało 5 wsi: Białobrzegi, Ciebłowice, Sługocice, Unewel i Brzustów (Byalebrzegy, Czyeblovicze, Sluboczycze, Wnyewyel et Brzostowa).

Z Białobrzegów, a także niektórych wsi należących do innych parafii, dostawał pleban dziesięcinę, zaś z Ciebłowic i Sługocic z każdego łanu po korcu pszenicy miary inowłodzkiej na Wielkanoc i wzorem innych wsi kolendę po pół grosza z każdego domu. Zatem w początkach swego istnienia Brzustów należał do parafii w Białobrzegach. Jednak przy opisie parafii w Inowłodzu znajdujemy informację, że osadnicy wsi Królowa Wola, Małomierz, Liciążna, Wyrówka, Brzustów i Ceteń należących do parafii w Inowłodzu, płacić mają dla tego kościoła parafialnego jedynie po 1 groszu oraz dziesięcinę: z Królowej Woli, Małomierza i Liciążny dla stołu kościoła archidiecezji gnieźnieńskiej, z Wyrówki dla parafii i plebana w Brudzewicach, Ceteń zaś dla parafii w Odrzywole i Brzustów dla misjonarzy kolegiaty przy kościele Błogosławionej Maryi w Łęczycy. Do parafii inowłodzkiej i starego miasta Inowłodza należały także podmiejskie Wielkie i Małe Zamoście oraz wsie Zakościele, Żądłowice i Giełzów. Tak więc Brzustów przez prawie 300 lat, od początków XVI do końca XVIII wieku, należał do parafii przy kościele św. Michała Archanioła w Inowłodzu, którego budowę datuje się na 1520 r.

Z uwagi na rolę jaką w historii Brzustowa spełniać będą Smardzewice z folwarkiem, należy wspomnieć, że Smardzewice i Twarda (Smarsowycze, Thwarda) należały do parafii w Nagórzycach. Kościół parafialny w Nagórzycach z należącymi do niego wsiami został wcielony do kolegium przy parafii wolborskiej, utworzonego przywilejem arcybiskupa gnieźnieńskiego z 18 lutego 1538 r. Gdy stary kościół drewniany podupadł i parafia nagórzycka została zniesiona, a wioski leżące na lewym brzegu Pilicy wcielono do parafii w Wolborzu, utworzona została w 1775 r. odrębna parafia w Smardzewicach obejmująca wsie Smardzewice, Twarda i Tresta.

W archidiakonacie kurzelowskim znajdowały się parafie Białobrzegi, Błogie, Kraśnica, Brudzewice, Opoczno i wiele innych. Wyżej wymienione parafie należały do dekanatu opoczyńskiego. W dekanacie tuszyńskim archidiakonatu łęczyckiego znajdowały się obok innych parafie w Wolbórzu, Nagórzycach i Sulejowie, zaś w dekanacie rawskim archidiakonatu łowickiego parafia w Inowłodzu wraz z należącym do niej Brzustowem, a także parafie w Rzeczycy i Lubochni.

Pod względem patronatu do króla należały kościoły parafialne w Inowłodzu, Rzeczycy i Lubochni, do arcybiskupa gnieźnieńskiego kościół w Wolborzu, a do biskupa kujawskiego w Nagórzycach. Parafie w Białobrzegach i Kraśnicy były patronatu prywatnego, a do proboszcza sandomierskiego należała parafia w Opocznie.

Parafię w Brzustowie erygował w dniu 2 listopada 1946 r. biskup sandomierski Jan Kanty Lorek.